
Η πέτρινη μάντρα με τη σφυρήλατη θύρα του πρώτου Μουσείου Θηβών υποδέχονται ακόμη το σύγχρονο επισκέπτη, ενώ το κυπαρίσσι που διακρίνεται στη φωτογραφία του 1910 συνεχίζει να δροσίζει την αυλή εκατό χρόνια μετά.
Η Ιερά Μονή του Οσίου Λουκά βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του όρους Ελικώνα, κοντά στην αρχαία Στειρίδα. Το μοναστήρι αποτελεί σπουδαίο βυζαντινό μνημείο. Κατασκευασμένο τον 11ο αιώνα, περιλαμβάνει δύο εκκλησίες: το Ναό της Παναγίας και το Καθολικό. Διαθέτει συλλογή γλυπτών.
Από αρχιτεκτονικής άποψης, το μοναστήρι είναι πρότυπο της βυζαντινής τέχνης. Οι περισσότερες πληροφορίες για το μοναστήρι προκύπτουν μέσα από το βίο του Οσίου Λουκά, που γράφτηκε από κάποιον μαθητή του, μερικά χρόνια μετά το θάνατό του. Όσο ακόμη ζούσε ο Όσιος, είχε ξεκινήσει η κατασκευή του ναού της Αγίας Βαρβάρας, ο οποίος τελειοποιήθηκε από τους μαθητές του, μετά το θάνατό του. Επίσης, οι μαθητές του μετέβαλαν το κελί στο οποίο τάφηκε ο Όσιος σε ιερό ευκτήριο. Την ίδια εποχή, οι μαθητές οικοδόμησαν κελιά και ξενώνες. Έτσι, ήδη από τα τέλη του 10ου αιώνα υπήρχε η πρώτη μοναστική κοινότητα.
Σήμερα το ιερό ευκτήριο ταυτίζεται με την Κρύπτη και ο ναός της Αγίας Βαρβάρας με το ναό της Παναγίας. Στα χρόνια της Φρακοκρατίας πέρασε στα χέρια Λατίνων και επανήλθε στα χέρια Ελλήνων μοναχών στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, το μοναστήρι λειτούργησε ως ορμητήριο για όλη τη Στερεά Ελλάδα. Αργότερα, κατά διαστήματα ήταν σχεδόν έρημο και στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν επισκευές και βελτιώσεις.